براى کسى که مى خواهد در مسیر معرفت ناب خداوند و محبت به او گام بردارد و دل از ما سواى او برکند، اولین قدم این است که از لذتهاى دنیا بگذرد. تا ما از این لذتهایى که به انواع رنجها و بلا و گرفتارى ها آلوده است نگذریم، چگونه مى توانیم
1- دعاى کمیل، على(علیه السلام).
از نعمتهاى آخرت که هیچ رنج و محنتى همراه آن نیست بگذریم!
خداوند درباره نعمتهاى بهشت مى فرماید: «لاَیُصَدَّعُونَ عَنْها وَ لاَیُنْزِفُونَ»(1)
هر چه از نوشیدنى هاى بهشتى بنوشند، نه به سر درد مبتلا مى شوند و نه به رنج خمار و مستى مبتلا مى گردند.
در جاى دیگر مى فرماید: «لاَیَمَسُّهُمْ فِیهَا نَصَبٌ وَ مَا هُمْ مِّنْها بِمُخْرَجِینَ»(2)
در بهشت هیچ رنج و زحمتى به آنها نرسد و هرگز از آنجا بیرونشان نکنند.
پس وقتى مى توان از آن نعمتهاى ارزشمند بهشتى گذشت که ابتدا از نعمتهاى کم بهاى دنیا بگذریم و از دلبستگى به دنیا بکاهیم و این شدنى نیست، مگر اینکه در ابتدا از نعمتهاى غیر حلال چشم بپوشیم و پس از آن از نعمتهاى حلال دنیا. چون هر قدر انسان از نعمتها، ولو نعمتهاى حلال، استفاده کند، دلبستگى او به دنیا بیشتر مى شود و رفته رفته به حرام نیز کشانده مى شود و اگر انسان بخواهد به حرام مبتلا نشود، باید مرز و قرقگاهى براى خود قرار دهد و از برخى نعمتهاى حلال چشم بپوشد تا به حرام نیفتد. به بعضى از صحنه هاى جایز و حلال نگاه نکند تا به نگاه هاى حرام مبتلا نگردد و الا اگر انسان لب مرز حرکت کند به یکباره فرو مى غلطد و سقوط مى کند.
گرچه بر انسان جایز است از خوردنى ها و نوشیدنى هاى حلال استفاده کند، ولى لازم است گهگاهى، مخصوصاً در ماه هاى پر فضیلت سال مثل ماه رجب، روزه بگیرد و با این کار با خواسته هاى نفس خود مخالفت کند، و همین طور در مورد لباس، مسکن و از این قبیل. شکى نیست که از جمله بهترین راهها براى مخالفت با زیاده طلبى نفس و صرف نظر کردن از برخى نعمتهاى حلال، انفاق و صدقه دادن است که در این باره خداوند مى فرماید:
1- واقعه/19.
2- حجر/48.
«لَنْ تَنالُوا الْبِرَّ حَتّى تُنْفِقُوا مِمّا تُحِبُّونَ...»(1)
شماهرگز به مقام نیکوکاران نخواهید رسید، مگر از آنچه دوست مى دارید در راه خدا انفاق کنید.
در جاى دیگر خداوند مى فرماید:
«خُذْ مِنْ اَمْوالِهِمْ صَدَقَةً تُطَهِّرُهُمْ وَتُزَکّیِهِمْ بِها»(2)
اى رسول ما؛ از مؤمنان صدقه بگیر تا به سبب آن نفسشان را پاک و پاکیزه سازى.
انفاق مال و چیزهایى که انسان بدان علاقه دارد، باعث مى شود از دلبستگى او به دنیا کاسته شود. پس از یک طرف انسان از لذتهاى حلال چشم مى پوشد تا به لذتهاى حرام نیفتد و در اثر پشت پا زدن به این لذتها به مرحله اى مى رسد که از لذتهاى بهشت نیز چشم مى پوشد ـ این از بعد سلبى و مخالفت با هواى نفس و ترک لذت جویى. از طرف دیگر از بعد ایجابى و مثبت قضیه، انسان چه کند که فقط خدا را به یاد داشته باشد؟
نهایت همّت ما در انجام واجبات و عمل به دستورات خداوند این است که به عذاب جهنم مبتلا نگردیم، حال اگر در ترک آنها عذابى در کار نبود شاید بدان عمل نمى کردیم. وقتى انسان، با عمل به دستورات خداوند، مطمئن شد که عذاب نمى بیند، باید سعى کند نعمتهاى اخروى بیشترى بدو ارزانى شود؛ این سعادت بزرگى است که انسان از عذاب الهى در امان بماند و از نعمتهاى اخروى بهره مند شود:
«... هَلْ اَدُلُّکُمْ عَلى تِجارَة تُنْجیکُمْ مِّنْ عَذاب اَلیم. تُؤْمِنُونَ بِاللّهِ وَ رَسُولِهِ وَ تُجاهِدُونَ فى سَبیلِ اللّهِ بِاَمْوالِکُمْ وَاَنْفُسِکُمْ ذلِکُمْ خَیْرٌ لَّکُمْ اِنْ کُنْتُمْ تَعْلَمُونَ»(3)
آیا شما را به تجارتى سودمند که از عذاب دردناک آخرت نجاتتان بخشد راهنمایى کنم؟ آن
1- آل عمران/92.
2- توبه/103.
3- صف/11ـ10.
تجارت این است که به خدا و رسولش ایمان آورید و به مال و جان در راه خدا جهاد کنید، این تجارت اگر دانا باشید براى شما بهتر است.
ما نمى توانیم از این داد و ستد و نعمتهاى بهشتى چشم بپوشیم، حتى اگر رضاى خدا در این باشد که در جهنم بسوزیم ما براى تحمل آن آمادگى نداریم، چرا که عاجز و ناتوانیم و به مراتب والاى بندگى و اخلاص دست نیافته ایم: در همین حدیث معراج خداوند از قول بنده مؤمن و رهیافته به جوار ربوبى مى فرماید: «لَوْ کانَ رِضاکَ فى اَنْ اُقْطَعَ اِرْباً اِرْباً وَ اُقْتَلَ سَبْعینَ قَتْلَةً باَشَّدِ ما یُقْتَلُ بِهِ النّاسُ لَکانَ رِضاکَ اَحَبَّ اِلىَّ»
خدایا، اگر رضاى تو در آن باشد که قطعه قطعه شوم و هفتاد بار به بدترین و سخت ترین وضعى که ممکن است مردم بدان کشته شوند، کشته شوم و رضاى تو در آن باشد، از همه چیز نزد من بهتر است.
این معرفت نصیب ما نمى شود (اگر مى شد که براى گذشتن از خوشى هاى دنیا آماده تر بودیم)، ولى باید سعى کنیم به مسیر اولیاى خدا نزدیک شویم که در این صورت مرهون لطف و عنایت و دستگیرى خدا قرار مى گیریم. براى این مهم از کارهایى که وقت کمى مى گیرد و انجام آن چندان دشوار نیست، شروع کنیم؛ کارهایى که به نظر مهم نمى رسد و بگوییم: خدایا ما این کار را براى تو انجام دادیم، ولو ما را به جهنم ببرى. سعى کنیم در شبانه روز حداقل دو رکعت نماز نافله، مثل نافله صبح بخوانیم و بگوییم: خدایا اگر مى خواهى ما را به جهنم ببرى ببر، ولى ما چون تو را دوست مى داریم و چون از نماز خشنود مى گردى این دو رکعت نماز را خواندیم.
اگر همه رفتار، کردار، اعمال و نیتهایمان براى رضاى خدا نیست، سعى کنیم چند دقیقه براى رضاى خدا صرف کنیم و این دو رکعت نماز را فقط براى خدا و بدون درخواست اجر و پاداش بجا آوریم. دو رکعت نافله به جاى خود، من فکر مى کنم اگر یک ذکر «اللّه اکبر» یا «لا اله الاّ اللّه» به این نیت بگوییم، بر همه عبادتهاى
روزانه مان برترى دارد؛ چون ارزش عبادت به حجم و نیرویى که براى آن صرف گردیده نیست، بلکه به نیّت و انگیزه آن است.
باید در دل ما معرفت، شناخت و محبتى باشد تا از آن نیتى بلند برخیزد. ما حتى اگر شبانه روز عبادت کنیم، براى این است که از عذاب جهنم نجات یابیم و یا به ثوابهاى بهشتى دست یابیم، این کجا و گفتن یک ذکرى که فقط براى خدا گفته مى شود کجا!. اگر کسى با یقین به عذاب جهنم و یقین به بهشت و آخرت فقط یک «یا اللّه» براى خدا بگوید، نه براى ثواب بهشت یا ترس از عذاب جهنم، بر همه عمرى که براى نجات از عذاب جهنم و رسیدن به ثوابهاى اخروى صرف گردیده، برترى دارد و این سخن گزافى نیست.
* * *
